ترازنامه(بیلان) یکی از اجزای مالی مهم و پرکاربرد است و در زبان انگلیسی به آن (Balance Sheet) گفته می شود.

ترازنامه  به صورت یک گزارش جمع و جور وضعیت مالی یک کسب و کار را در طول زمانی مشخص نمایش می دهد و گاهی برای درک بهتر وضعیت مالی لازم است ترازنامه (بیلان) در کنار دیگر اجزای مالی بررسی شود.

ترازنامه گزارشی است که مشخص می کند وضعیت دارایی، بدهی و سرمایه یک واحد اقتصادی در یک زمان مشخص به چه شکل است.

ترازنامه باید توسط حسابدار و در پایان دوره های مالی تهیه شود که از سه بخش اصلی دارایی، بدهی و سرمایه (حقوق صاحبان سهام)  تشکیل می شود و اجزای اصلی حسابداری را تشکیل می دهند.

 وضعیت  یک ترازنامه باید مانند به معادله اصلی حسابداری باشد، به زبان ساده  ترازنامه می گوید که یک
شرکت چه میزان سرمایه دارد، چه مقدار بدهکار است و مالکان شرکت چه مقدار سرمایه گذاری کرده اند.

با ارزش ترین بخش یک ترازنامه دو ستون اصلی است که با هم تراز هستند که یک ستون به دارایی ها اختصاص دارد و ستون دوم مجموع بدهی ها و میزان سرمایه (حقوق صاحبان سهام) ارتباط  پیدا میکند، البته اجزای تشکیل دهنده یک ترازنامه تنها فقط این دو ستون نمی باشد و بخش های دیگری هم در آن وجود دارد.

در ستون اول دارایی های یک واحد اقتصادی به ترتیب میزان حجم سرمایه از بالا به سمت پایین قرار می گیرد و منظور از میزان حجم سرمایه این است که تبدیل آن دارایی به وجه نقد چقدر می باشد و هرچقدر تبدیل دارایی به پول نقد بیشتر  باشد نقدینگی آن بیشتر است و باید در سطرهای بالایی ستون قرار گیرد.

دارایی ها دو نوع می باشند:

1)    دارایی های جاری
2)    دارایی های غیرجاری

دارایی های جاری مانند: وجه نقد_ اوراق بهادار قابل فروش _حساب های قابل نقد _موجودی کالا، موارد پیش پرداخت شده و... می باشد.

دارایی غیر جاری مانند: سرمایه گذاری های بلند مدت _دارایی های ثابت _ دارایی های نامشهود می باشد
و دارایی های جاری حجم سرمایه (نقدینگی) بیشتری دارند.

ستون دوم دارای دو بخش می باشد ( بدهی ها و سرمایه ها) ، بدهی ها شامل دِینی است که باید توسط شرکت پرداخت شود. این بدهی ممکن است حقیقت های مختلفی (مانند: اجاره بها، حقوق،دستمزد و یا طلب تامین کنندگان) داشته باشد.

بدهی ها هم مانند دارایی ها دو دسته هستند، بدهی هایی که سررسید آن ها کمتر از یک سال باشد را بدهی های جاری می گویند و آن هایی که سررسید آن ها بالاتر از یک سال باشند بدهی های غیرجاری گفته می شود.

بدهی های جاری مانند:  بدهی بانکی _ سود قابل پرداخت _ اجاره، مالیات، دستمزدهای قابل پرداخت و...
 و بدهی های غیرجاری مانند:  دِین بلند مدت _ بدهی های مالیاتی بجا مانده  وبخش بعدی ستون دوم نیز پولی است که به صاحبان آن کسب و کار مربوط میشود که این مبلغ در حساب ها به عنوان «دارایی خالص» هم شناخته می شود و همچنین باقیمانده کل دارایی های شرکت بعد از کسری  بدهی های  آن به غیر از صاحبان سهام می باشد.

سه قسمت «نام کامل واحد اقتصادی»، «نام گزارش”صورت وضعیت مالی”» و «تاریخ گزارش» عوامل تشکیل دهنده  ترازنامه هستند که یکی از اجزای مهم ترازنامه به حساب می آید.

نام واحد اقتصادی که ترازنامه مربوط به آن است در بالای صفحه ترازنامه در سطر اول نوشته می شود
و در سطر دوم و زیر ساختار نوشته می شود و مشخص است که در ترازنامه نام گزارش،«ترازنامه» میباشد.

در سطرسوم آخرین روز دوره مالی بیان می شود و این روز آخرین روزی می باشد که در گزارش شرط شده است.

یکی دیگر از اجزای ترازنامه واحد اندازه گیری ترازنامه(بیلان) می باشد که مورد استفاده در گزارش قرار می گیرد و این واحد اندازه گیری در کشور ما ریال است و باید در ترازنامه نمایان شود.

آخرین مورد از اجزای ترازنامه جمع کردن حساب ها است، یعنی جمع ستون های اول (دارایی) و ستون های دوم (بدهی + سرمایه)،همانطور که گفتیم در ترازنامه جمع حساب ها باید مساوی باشند و در زیر این جمع ها هم باید دو خط موازی تشکیل داده شود تا نشان دهد بسته شده است.

ترازنامه هم به طور معمول به دو شکل تهیه می گردد:

شکل حساب _ این شکل مانند حرف انگلیسی (T) میباشد و در قسمت بالایی این حرف، بخش عنوان نام برده می شود و در دو طرف آن ستون های اول و دوم قرار می گیرد که در این شکل ترازنامه تساوی و معادله حسابداری به خوبی نشان داده می شود و در کشور ما بیشتر از این شکل برای تهیه ترازنامه مورد استفاده قرار میگیرد.

شکل گزارشی _ در این روش ستون دوم (ستون سمت چپ) که نشان دهنده بدهی ها و سرمایه (حقوق صاحبان   سهام) است در ادامه و زیر ستون دارایی های واحد اقتصادی قرار می گیرد.

نحوه تهیه ترازنامه به صورت دستی کارسختی نیست و ابتدا باید دو ستون (دارایی ها – بدهی ها و سرمایه ها) ایجاد گردد و سپس حساب های هر ستون را بر اساس میزان حجم سرمایه از بالا به پایین نوشته شود و جمع آن ها را در آخر هر ستون یادداشت گردد و در آخر حاصل جمع دو ستون باید با هم برابر باشند که البته این کار با استفاده از نرم افزارهای حسابداری به صورت تخصصی به آسانی انجام می شود.

ترازنامه(بیلان) یک دوره مالی شاید به تنهایی دارای اطلاعات زیادی نباشد، اما در قیاس با ترازنامه های دوره های مالی قدیمی می تواند اطلاعاتی که در دوره های زمانی طولانی رخ می دهد را با ما به اشتراک بگذارد و یکی دیگر از روش های به دست آوردن اطلاعات با ارزش از ترازنامه مقایسه آن با ترازنامه های کسب و کار فعال در همان صنعت می باشد که البته هیچوقت نباید ترازنامه ای از دو کسب و کار مختلف را با هم مقایسه کرد، به این دلیل که تفاوت زیاد بین دو کسب و کار نمی توان اطلاعات مفیدی از آن کسب کرد.

از ترازنامه می توان نسبت های فراوان مختلفی تهیه کرد که اطلاعات جذاب و تأثیرگذاری ارائه می دهد.

در آخر باید به مهمترین مشکلات ترازنامه بپردازیم که یکی از مهمترین اشکالات ترازنامه ها این می باشد که تورم در اعداد آن ها، تاثیری نمیگذارد و مبلغ دارایی ها بعد از مدتی دیگر به روز نیستند و اعدادی که در ترازنامه ثبت می گردد با ارزش دفتری ثبت می شوند.

درنهایت آموختیم که یک ترازنامه بسیارخوب باید گزارش وضعیت مالی جمع و جور داشته باشد و یک ترازنامه سالم باید وضعیت دارایی ، بدهی و سرمایه یک واحد اقتصادی در زمان مشخص را به دقت نمایش دهد، و همچنین یک ترازنامه بی عیب و نقص باید نحوه تهیه آن به درستی انجام گیرد.